Ηροδότου Ιστορίαι

Η ακρίβεια του έργου του Ηροδότου έχει αμφισβητηθεί από την αρχαιότητα. Εντούτοις, αρχαιολογικές και ανθρωπολογικές ανακαλύψεις κατά τον 20^ό αιώνα έχουν κατά πολύ επαναφέρει την αυθεντικότητα και ακρίβεια των λεγομένων-του. Ο Ηρόδοτος συχνά παρουσιάζει διαφορετικές απόψεις για κάποιο θέμα, για να καταλήξει να πει ποια άποψη υποστηρίζει ο ίδιος, και για ποιο λόγο.

Επειδή ο Δυτικός πολιτισμός έχει θεμελιωθεί σε αρχές που έχουν τις βάσεις-τους στην αρχαία Ελλάδα (π.χ.: ορθολογισμός, αμφισβήτηση του κύρους της αυθεντίας, απαγκίστρωση απ’ τις δεισιδαιμονίες, αντικειμενική εξέταση του φυσικού κόσμου, ισότητα των πολιτών, κ.ά.), και καθώς αυτές οι αρχές πήραν μορφή και αποκρυσταλλώθηκαν στην Ελλάδα κυρίως κατά την κλασική περίοδο (τον “χρυσούν αιώνα” που ακολούθησε την αποτυχημένη Περσική εισβολή), δεν είναι παράλογο να υποθέσει κανείς οτι ο Δυτικός Ευρωπαϊκός πολιτισμός θα μπορούσε να είχε ακολουθήσει διαφορετική διαδρομή αν οι Πέρσες είχαν επιτύχει τους στόχους-τους τότε, κατά τον 5^ο αι. π.Χ. Συγκεκριμένα, αναρωτιέται κανείς τί θα ήταν ο Διαφωτισμός κατά τον 17^ο –18^ο αι., χωρίς τις ρίζες-του στην κλασική εποχή: θ’ ανακαλύπτονταν οι παραπάνω αρχές τελείως ξαφνικά τότε, εκ του μηδενός; Θα ήταν ίδια η πορεία της επιστήμης χωρίς την επιρροή της αρχαίας ελληνικής κληρονομιάς-της; Όλα αυτά είναι ενδιαφέροντα ερωτήματα που παρακινούν τους ανθρώπους ν’ αποκτήσουν μια πιο στενή επαφή και γνώση των γεγονότων που περιγράφει ο Ηρόδοτος στην ιστορία-του.

Ακολουθεί μια απεικόνιση του κόσμου της Μεσογείου όπως θα τον φαντάζονταν οι αρχαίοι Έλληνες την εποχή του Ηροδότου, οι οποίοι γνώριζαν τα απεικονιζόμενα μέρη μόνο μέσω των ταξιδιών και αφηγήσεων άλλων ανθρώπων, από δεύτερο και τρίτο χέρι:

Χάρτης τοπωνυμίων και λαών που αναφέρονται στην ιστορία του Ηροδότου (από τη Wikipedia, η πηγή εδώ)

Γιατί στο αρχαίο κείμενο δεν αρχίζει η κάθε πρόταση με κεφαλαίο γράμμα μετά από τελεία;

Γιατί η πρακτική του να γράφουμε κεφαλαίο το πρώτο γράμμα μετά από τελεία είναι σχετικά πρόσφατη. Αν δείτε τα αρχαία κείμενα έτσι όπως τα έγραφαν οι αντιγραφείς (χειρόγραφα), θα διαπιστώσετε οτι δεν χρησιμοποιούσαν κεφαλαίο γράμμα μετά από τελεία.

Γιατί το κείμενο παρουσιάζεται μ’ αυτόν τον περίεργο τρόπο, με τα γράμματα να εμφανίζονται να “σμπρώχνουν” το ένα το άλλο μέχρις ότου μπει το καθένα στη θέση του;

Αυτό συμβαίνει μόνο στη μικροεφαρμογή Java αυτής της σελίδας (και όχι στο αυτόνομο πρόγραμμα), και γίνεται επειδή κάθε γράμμα είναι ένα εικονίδιο (GIF). Οι περιηγητές του διαδικτύου (όπως επίσης και η Java που είναι υπεύθυνη για την εμφάνιση αυτών των εικονιδίων στην οθόνη-σας) δείχνουν τις εικόνες με τυχαία σειρά, όταν υπάρχουν περισσότερες από μία στην ίδια σελίδα. Έτσι, οι εικόνες των γραμμάτων εμφανίζονται κι αυτές τυχαία, δηλαδή με τη σειρά που φορτώνονται από το διαδίκτυο, μέχρις ότου μπουν όλες στη θέση-τους. Από τη στιγμή πάντως που μια εικόνα έχει φορτωθεί δεν χρειάζεται να ξαναφορτωθεί όποτε εμφανίζεται, εκτός εάν βγείτε από την παρούσα σελίδα. Γιαυτό το λόγο αυτή η απρόσμενη συμπεριφορά μειώνεται μέχρι που παύει να υπάρχει καθώς προχωράτε στο κείμενο. Εντούτοις, το πρόβλημα αυτό δεν υπάρχει στο αυτόνομο πρόγραμμα, γιατί εκείνο δουλεύει τοπικά στον υπολογιστή-σας.

Μερικές φορές η χρήση των γραμμών ολίσθησης (scrollbars) του περιηγητή (όχι των έγχρωμων εσωτερικών του Κλασικού Αναγνώστη) χαλάει την εμφάνιση κάποιας γραμμής ή γραμμών του κειμένου.

Αυτό το πρόβλημα δημιουργείται από τον περιηγητή, και εμφανίζεται περιστασιακά όταν κάνουμε ολίσθηση (scroll) πάνω ή κάτω στην ιστοσελίδα, την ίδια ώρα που μια μικροεφαρμογή Java προσπαθεί να εμφανίσει τα περιεχόμενα που της έχουν ανατεθεί. Για να επανεμφανίσετε το κείμενο στη σωστή-του μορφή, κάντε κλικ στην επιλογή Κείμενο, και επιλέξτε το ίδιο κεφάλαιο με αυτό που διαβάζετε τώρα. Και πάλι, το πρόβλημα αυτό δεν υπάρχει στο αυτόνομο πρόγραμμα.

Γιατί στα νέα ελληνικά (τόσο στα κείμενα του Κλασικού Αναγνώστη, όσο και στην παρούσα ιστοσελίδα) γίνεται χρήση μιας παύλας μεταξύ του ουσιαστικού και της προσωπικής αντωνυμίας-του (όπως μόλις τώρα);

Αυτή είναι μια “πονεμένη ιστορία” της γραφής στη νέα ελληνική γλώσσα. Όσο χρησιμοποιούσαμε το πολυτονικό σύστημα δεν υπήρχε κανένα πρόβλημα, γιατί το μου της φράσης μου φάνηκε τονίζονταν με περισπωμένη, ενώ το μου της φράσης το δώρο μου δεν τονιζόταν καθόλου (που ήταν χαρακτηριστικό των εγκλιτικών λέξεων στην αρχαία ελληνική, όπου υπήρχαν αρκετές περισσότερες). Το μονοτονικό σύστημα όμως, παρόλα τα αναμφισβήτητα πλεονεκτήματά του, μετέτρεψε φράσεις όπως το δώρο μου φάνηκε σε διφορούμενες: το δικό-μου δώρο φάνηκε σε κάποιους άλλους, ή το δώρο κάποιων άλλων φάνηκε σ’ εμένα; Βεβαίως το πρόβλημα αφορά όχι μόνο τη λέξη μου, αλλά και τις σου, του, της, το, τους, τις, τα. Δοσμένης της συχνότητας των λέξεων αυτών στην ελληνική, το πρόβλημα μεγεθύνεται υπέρμετρα. Η πιο συνηθισμένη πρακτική είναι να τονίζεται η μη εγκλιτική λέξη, αλλά μόνο όταν προκαλείται διφορούμενο νόημα. Δυστυχώς, συνήθως δεν είναι εύκολο να εντοπιστεί η ύπαρξη διφορούμενου νοήματος, και στην πράξη η πρακτική αυτή οδηγεί σε πολλά λάθη, όπως μπορεί κανείς να διαπιστώσει π.χ. στα περιοδικά και τις εφημερίδες. Η δική-μου αντιμετώπιση του προβλήματος είχε προταθεί στη δεκαετία του ’80, αλλά έκτοτε μάλλον εγκαταλείφθηκε. Προτείνει τη χρήση της παύλας που ενώνει την εγκλιτική λέξη με την προηγούμενή της, στην οποία νοηματικά ανήκει, εκτός αν η προηγούμενη λέξη τονίζεται σε δύο συλλαβές (στη λήγουσα και στην προπαραλήγουσά της, όπως μόλις τώρα), γιατί τότε φαίνεται οτι πρόκειται για εγκλιτική. Προτιμώ αυτή τη λύση για δύο λόγους: πρώτο γιατί μπορεί να εφαρμοστεί χωρίς λάθη όχι μόνο από εμάς τους “γηγενείς ομιλητές” αλλά και από αυτούς που μαθαίνουν τη νέα ελληνική σαν δεύτερη γλώσσα (άλλωστε ας θυμηθούμε οτι και το πολυτονικό σύστημα γι’ αυτούς είχε δημιουργηθεί: για να βοηθήσει τους αρχαίους μαθητές μη-γηγενείς ομιλητές της ελληνικής)· και δεύτερο γιατί είναι πιο εύκολο για προγράμματα υπολογιστών να επεξεργαστούν ελληνικά κείμενα, “κατανοώντας” τη διαφορά των εγκλιτικών από τις αντίστοιχες μη εγκλιτικές-μας λέξεις. Η σημασία του τελευταίου αυτού πλεονεκτήματος δεν γίνεται εύκολα κατανοητή από την μη-μυημένο στην αυτόματη γλωσσική επεξεργασία, πιστεύω όμως οτι είναι ένα θέμα πολύ πιο σπουδαίο απ’ όσο ακούγεται, γιατί σχετίζεται με το “ψηφιακό μέλλον” της γλώσσας-μας.